De Historische Kring Hoogland (HKH) en de Vereniging Dorpsbelangen slaan de handen ineen. De komende tijd publiceren we iedere maand een artikel over de oorlogstijd in ons dorp. Dat doen we in het kader van de nationale herdenking van 80 jaar vrijheid.
Dit keer een wonderbaarlijk verhaal over de Hooglandse gedenknaald. Hieronder staat een korte samenvatting. De uitgebreide versie met alle bizarre details staat op de website van de HKH.
De geschiedenis start in de begindagen van mei 1940. Ruim 4-duizend Hooglanders moeten dan overhaast vertrekken naar Edam en Volendam. Het is een grootschalige evacuatie om het Nederlandse leger in staat te stellen de Duitse troepen te stoppen.
178 huizen en boerderijen in Hoogland worden in brand gestoken om een ‘ruimer schootsveld’ te krijgen. Al die ellende blijkt voor niets te zijn, want de oorlogshandelingen vinden elders plaats en Nederland capituleert op 14 mei. 15 Mei trekken de Duitsers Amersfoort binnen. De eerste evacués keren vrijwel meteen daarna terug.
Drukte tijdens eerste oorlogsjaar
Het merendeel van de verwoeste boerderijen wordt al in 1940/1941 herbouwd om de voedselvoorziening op peil te houden. Na het verdriet om het verlies van huis en haard volgt een druk eerste oorlogsjaar. Voor veel toenmalige dorpsgenoten wordt snel een noodwoning in elkaar getimmerd. Dat project moet bij voorkeur vóór de winter zijn afgerond. De hamers kloppen luidruchtig in het dorp.
De gemeenteraad leeft in de veronderstelling dat burgemeester Louis Grippeling een dankbrief aan zijn collega in Edam heeft gestuurd. De bevolking van Edam en Volendam is immers gastvrij en aardig geweest voor de ontheemden. Op 14 oktober moet de Hooglandse raad beschaamd constateren dat de burgervader in gebreke is gebleven. Dat was niet de eerste keer dat de man blunderde en Grippeling is inmiddels ontslagen. De raad stelt daarom zelf een dankbrief op (te vinden op de website van de Historische Kring).
Cadeau met hindernissen
Het blijft niet bij deze officiële dankbetuiging. Een groepje notabelen vindt dat Edam een passend cadeau moet krijgen. Ze willen geld inzamelen, maar dat valt niet mee. De bevolking heeft het niet breed en er gaat bovendien van alles mis. Zozeer zelfs dat het al ingezamelde geld op 12 november 1940 moet worden teruggestort aan de schenkers.
Het college van Edam wordt met de nodige schroom op de hoogte gebracht van de mislukkingen. Twee weken later komt er een reactie met de boodschap: bedankt voor al jullie inspanningen, maar doe vooral geen moeite meer, want we hebben het graag gedaan.
Schets van de obelisk voor Edam-Volendam (Waterlands Archief)
Maar het Hooglandse comité wil toch echt een gebaar maken. Het clubje mannen laat in juni 1941 het oog vallen op een obelisk van Zweeds graniet van 4,80 hoog bij bijna een meter breed. Ze hebben zelfs al bedacht dat de zuil wel geplaatst kan worden op het plein voor het gemeentehuis van Edam. Maar Edam heeft geen zin in de obelisk. Dat laat het gemeentebestuur per omgaande weten.
De Hooglandse heren komen direct met een alternatief. Ze hebben een marmeren bank gezien die is ontworpen door een Italiaanse beeldhouwer. Dat cadeau stelt Edam wel op prijs en op 13 juli 1941 wordt het meubelstuk officieel aangeboden.
De obelisk als oorlogsmonument
Hoogland is de obelisk nog niet vergeten. Als de oorlog voorbij is wil het Oranjecomité de pilaar kopen als monument voor de slachtoffers. Een inzamelingsactie brengt onvoldoende op en daarom legt de gemeente er 1.000 gulden bij.
Daarna volgt nog eindeloos veel onhandigheid. Er blijkt geen vergunning te zijn om het monument te plaatsen, er is gedoe over een kruisje dat ingegraveerd moet worden en er zijn in alle haast fouten gemaakt bij de vermelding van de slachtoffers; data kloppen niet en er ontbreken zelfs namen. Lees al die onwaarschijnlijke details op de website van de Historische Kring Hoogland.
Het oorlogsmonument ‘De Naald’ is onthuld op 4 mei 1946. De obelisk kreeg oorspronkelijk een plekje op ‘de Oude Tolick’, in de vork van Bunschoter- en Zevenhuizerstraat. In verband met de wegomlegging van de Bunschoterstraat om het dorp heen -in 1964- werd de Naald verplaatst naar de westzijde van de Hamseweg (plek waar later Formido kwam) en in 1992 naar de oostzijde in verband met de aanleg van een rotonde.
Gedenknaald in 1946. Foto: Historische Kring Hoogland
