De Kapel van Coelhorst in Hoogland-West is ook dit jaar toegankelijk tijdens de twee Monumentendagen in september 2025. De openstelling biedt een unieke mogelijkheid om de monumentale graftombes in het gebouw te bekijken. De familie Van Tuijl van Serooskerken en na 1957 de familie Beelaerts van Blokland gebruiken de kapel als mausoleum.
Nieuwe website
De geschiedenis van de Kapel kent vele ups en downs. Dat wordt beschreven op de website van de Kapel, die recent is vernieuwd. De rubriek ‘Geschiedenis’ beschrijft, dat het ‘oudste en mooiste rijksmonument van Hoogland’ waarschijnlijk kort voor 1363 is ontstaan.
‘Met de bouw ervan kwam de kerk dichter bij de bevolking van het Hoogeland. Om naar de kerk in Amersfoort te gaan moest men vanuit het Hoogeland immers de Eem –die in open verbinding met de Zuiderzee stond– oversteken. De kapel vervulde in de zestiende eeuw ook een functie bij de afkondiging van de schouw door de Heemraden van de polder en door de Malen van Hoogland. Dat gebeurde op zondag tijdens de mis, en de ‘pastoer’ kreeg daarvoor een salaris uitbetaald.’
Schutspatroon van de zeelieden
De 14e-eeuwse bidkapel was aanvankelijk in vele handen. ‘Alleen al in de vijftiende eeuw waren er meer dan 7 eigenaren’. Het werd een katholieke bidkapel en bijkerkje van de parochie Leusden aan de rand van de Leusderheide (Oud-Leusden). ‘De kapel was gewijd aan de H. Nicolaas, schutspatroon van de zeelieden. Via de rivier de Eem was de voormalige Zuiderzee immers vlakbij’.
Strijd tijdens reformatie
De kapel werd onderdeel van de woelige strijd tussen de katholieken en de protestanten ten tijde van de Reformatie. Ondanks het toewijzen van de Kapel aan de classis Amersfoort bleven de katholieken de Kapel gebruiken tot 1653. In 1665 werd de kapel toch door de Staten van Utrecht geopend voor diensten en begraven van de hervormde gemeenschap. Tot woede van de katholieken.
Tijdens het carnaval van 1663 provoceerden de rooms-katholieke boeren de hervormden. De boeren uit Hoogland bedreven op zondagen uitbundig het ganstrekken, het papegaaischieten, het tonslaan met en zonder kat, en andere bij plakkaat verboden vermaken. Deze volksgebruiken waren een vorm van ontspanning na een week van zwoegen. Ook werden er in de Kapel feesten gevierd door beschonken boeren’.
Kapel binnengedrongen
Tijdens het volgende carnaval drongen feestvierende boeren zelfs de Kapel binnen. Huib Leeuwenberg schrijft in zijn brochure uit 2002 over de geschiedenis van ‘hét monument van Hoogland-West’:
‘Een speelman werd met zijn viool meegetroond en op de preekstoel gepoot. Door bewust de kansel te gebruiken als muziekpodium werd de spot gedreven met de bedienaar van de Kapel. Met groot getier dansten en sprongen de dronken boeren op de ten gehore gebrachte deuntjes in het rond. Op zeker moment werd een soort polonaise uitgevoerd (..) Bij het verlaten van de Kapel werd door de feestvierders gevochten en gesmeten, terwijl de banken nog eens flink met modder en koedrek werden besmeurd. De kapel was de volgende dag onbruikbaar voor de dienst’.
Stormen en verkoop
‘De kapel heeft figuurlijk en letterlijk heel wat stormen beleefd’, zo meldt de nieuwe website in de verdere beschrijving van de geschiedenis, ‘en werd er qua constructie niet beter op.’
Toen Hervormd Hoogland in 1838 een zelfstandige gemeente werd, bleek de kapel te bouwvallig en te klein en besloot men een nieuwe kerk te bouwen, nu bekend als ‘De Inham’ aan de Hamseweg. ‘De oude kapel werd in 1843 voor 800 gulden verkocht aan de familie van Tuijll van Serooskerken. Sindsdien is zij in gebruik geweest als grafkapel van de familie Van Tuijll van Serooskerken en thans van de familie Beelaerts van Blokland’. Op de nieuwe website beschrijft Ruud Hopster, de nieuwe voorzitter van de Historische Kring Hoogland, de geschiedenis van deze verkoop.
Restauratie van de kapel
Kapel van Coelhorst 2025
Over de meer recente geschiedenis schrijft de website.
‘In 1995 stond de kapel er niet zo mooi bij, terwijl al veel van karakteristiek Hoogland verdwenen was, zoals de molen aan de Hamseweg, de melkfabriek en boerderijen. De Kapel van Coelhorst was nog één van de weinige cultuurgoederen in Hoogland.
Een aantal Hooglanders -met als initiatiefnemers de heren Vreugdenhil, Beelaerts en van Loon- sloeg de handen ineen om te komen tot het behoud van de kapel. Men besloot een stichting Kapel van Coelhorst op te richten met als doel beschikkingsrechten van de huidige eigenaar en subsidies van de overheid te verkrijgen om de kapel te restaureren. Na een lang proces van voorbereiding en overleg is de kapel gerestaureerd; de overdracht na de restauratie was op 2 mei 2003.’
De website bevat foto’s van deze restauratie en de bevindingen van Willem van Loon tijdens het restauratieproces. Ook is een Inspectierapport van Monumentenwacht Utrecht in te zien.
De Peetouders
Ina en Arie Bos worden op de vernieuwde website de ‘Peetouders van de Kapel’ genoemd. Zij waren de kosters van de kerk De Inham. Arie was daarnaast jarenlang beheerder op begraafplaats Coelhorst en regelde de begrafenissen, zowel in de Inham als op de begraafplaats. Ze voerden acties voor de restauratie van de Kapel. Een fancy-fair bracht zelfs 15.000 euro op.
Ina en Arie waren ook elk jaar tijdens de Monumentendagen aanwezig om over de geschiedenis van de Kapel te vertellen. Met de verkoop van kaarten en boekjes werd geld in het laatje gebracht voor het onderhoud. In 2020 en 2022 zijn ze overleden en liggen zij op hun geliefde Coelhorst begraven.
Bestuur van de kapel
Dochter Arianne Bos zet een deel van de werkzaamheden van haar ouders voort als lid van het Stichtingsbestuur van de Kapel. Dit bestuur bestaat uit alle geledingen van de Hooglandse gemeenschap, met als voorzitter Henk Kruisselbrink. De andere leden zijn:
- Bert Meijerink, penningmeester namens de Raad van Beheer van de Protestantse Kerkgemeenschap Hoogland/Amersfoort-Noord,
- Rob Goedvolk, secretaris, namens de Historische Kring Hoogland,
- Henri Beelaerts van Blokland, lid namens de Stichting Familiegraven,
- Maarten Boersen, lid namens de Geloofsgemeenschap Sint Martinus van de parochie Onze Lieve Vrouwe van Amersfoort,
- Eline Brink-Rijnja, lid namens de Vereniging Dorpsbelangen Hoogland en
- George Onderdelinden, lid en bouwkundige.
Bezichtigen tijdens Monumentendag
Ook dit jaar is de Kapel binnen te bezichtigen tijdens de komende twee Monumentendagen. Op 13 en 14 september 2025 is de Kapel open voor bezoekers: op zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en op zondag van 12.00 tot 17.00 uur.
De Kapel ligt aan de Coelhorsterweg 33 in Hoogland en is de rest van het jaar gesloten. De rustieke begraafplaats rondom de Kapel is wel dagelijks te bezoeken en is actief in gebruik als begraafplaats voor de leden van de PKN-gemeente ‘De Inham’ aan de Hamseweg.
Link
* De geheel vernieuwde en geactualiseerde website van de Kapel van Coelhorst.