Hoogland staat nog ieder jaar op 31 december om 3 uur ’s middags stil bij de annexatie door Amersfoort in 1974. Dat gebeurt met een ceremoniële kranslegging bij de grafzerk op de hoek van de Zevenhuizerstraat en de Sportlaan. Humor voert de boventoon. ’t Hooghlandt’s Genootschap heeft altijd een grote rol gespeeld bij die plechtigheid.
De eerste officiële herdenking vond plaats op oudejaarsdag van 1975. Dat is dit jaar precies een halve eeuw geleden.
Op de website van de Historische Kring Hoogland (HKH) staat een schat aan informatie over ons dorp. De artikelen uit het ledenmagazine ‘De Bewaarsman’ laten de geschiedenis herleven. De komende tijd publiceren we iedere maand een verhaal over de historie van Hoogland, in samenwerking met de HKH. Dit keer aandacht voor een illuster gezelschap dat bekend staat als ‘de regenten van de stichting ’t Hooghlandt’s Genootschap’.
Onheil over Hoogland
Laten we beginnen bij het begin.
Eind jaren ’60 van de vorige eeuw gaat er een gerucht dat de provincie Utrecht de gemeente Hoogland wil opheffen. Het is de bedoeling dat de stad Amersfoort er veel grondgebied bij krijgt om woningen te kunnen bouwen.
De onheilstijding bereikt ons dorp tijdens een dansavond van de R.K. Instuif in Concordia. De gemoederen in de feestzaal raken ogenblikkelijk oververhit en honderden aanwezigen rukken spontaan op naar de gemeentesecretarie aan de Zevenhuizerstraat. Deze woelige avond leidt een periode in van zware strijd en heftig verzet. Het heeft niet mogen baten. Vanaf 1 januari 1974 is de gemeente Hoogland definitief ingelijfd door Amersfoort.
Een klein clubje Hooglanders kan de verloren strijd niet verkroppen. De leden gaan vanaf 31 december 1973 met ‘grote inzet, moed en voortvarendheid’ aan de slag om de herinnering aan het ooit zelfstandige Hoogland levend te houden. Uit dit gezelschap ontstaat in 1980 ’t Hooghlandt’s Genootschap. Ruim tien jaar later -in 1991- meldt de club zich bij de notaris en richt een stichting op. De zeven leden laten zich daarna graag aanspreken als ‘regent’.
De doelstelling van de Stichting ’t Hooghlandt’s Genootschap luidt kort samengevat:
“Het behouden van de rijke cultuur van en de herinnering aan Hoogland en haar polders.”
De regenten nemen hun taak serieus en organiseren allerlei activiteiten met als hoogtepunt de ‘Openbare Herdenking der Annexatie’, ieder jaar op oudejaarsdag. De initiatiefnemers voegen daar meteen aan toe:
“Gelieve dit ceremonieel hoogtepunt inhoudelijk uiteraard te beschouwen als een dieptepunt, zijnde de teloorgang van de zelfstandige gemeente Hoogland op 31 december 1973.”
Kranslegging door André van Kampen (links) en Wim van Dijk (rechts) bij de Steen des Aanstoots op 31 december 1975
(archief André van Kampen en Hans van Kampen-Schinning).
Strijdbaar volkslied
Cees van Loen, de vroegere voorzitter van de Historische Kring, schrijft in 1968 een volkslied voor Hoogland. Het wordt nog steeds gezongen op 31 december.
Ha, de hemel zal ons helpen
In onze gerechte strijd
Samen zullen wij overwinnen
Dat is wat geen twijfel lijdt
Hoort de berichten van de fronten aan!
Hoort hoe de strijd verloopt
Wij blijven staan!
Ik heb u lief mijn mooi Hoogland (2x)
Zoveel eeuwen wonen wij samen
Tussen akkers, tussen vee
Niets ter wereld kan ons kopen
Met Hoogland zijn wij tevree
Landhonger lappen wij aan onze laars
Hun agressiviteit zijn wij de baas!
Ik heb u lief mijn mooi Hoogland (2x)
Steen des aanstoots
In het graf aan de Zevenhuizerstraat (ooit pal voor het Hooglandse gemeentehuis) ligt de herinnering begraven aan een trots dorp met een weids polderland. Op de zerk staat “Luctati non Emersimus, Gem. Hoogland, obiit A.D. MCMLXXIII” (‘We hebben geworsteld, maar zijn niet bovengekomen, Gemeente Hoogland, overleden in het jaar van de Heer 1973’, red.).
‘De steen des aanstoots’ wordt het middelpunt voor de Herdenking der Annexatie op 31 december. Midden jaren ‘80 moet de zerk plaatsmaken voor de bouw van de Malehoeve, een seniorencomplex vlakbij de rotonde. De steen krijgt een tijdlang de status van ‘zwerfkei’, omdat nog niet bekend is wat de nieuwe locatie van ‘het Symbool van het Verdriet van Hoogland’ zal worden.
Het duurt een tijd, maar in oktober 1991 wordt onder overweldigende belangstelling de steen herplaatst op de hoek van de Zevenhuizerstraat/Sportlaan. De gemeente Amersfoort trekt daarvoor zelfs de portemonnee en laat een speciaal plantsoentje aanleggen met halfronde hagen, aanplanting, muurtjes en twee vlaggenmasten.
In 2009 wordt de steen vernieuwd; het weer zit zodanig in de oude zerk dat restauratie niet meer mogelijk blijkt. De nieuwe steen oogt wat slanker en is voorzien van dezelfde opdruk met als extraatje het gemeentewapen van Hoogland.
Andere activiteiten
’t Hooghlandt’s Genootschap organiseert meer dan alleen de jaarlijkse herdenking. De regenten hebben ook het taalgebruik in het dorp vereeuwigd. Het resultaat is het Hooglands Zakwoordenboek met de titel ‘Tuunekruupertje’. Dit papieren kleinood kent inmiddels meerdere herdrukken.
Daarnaast verschijnt ook het boek Verhalen en vertelsels uit Hoogland. Het werk bevat een verzameling volksvertelsels en sterke verhalen over onder andere bijgeloof, Laakmannetjes, dwaollichies, veurschimsels, weerwolven, toverkatten, heksen en witte wieven. Het zijn herinneringen aan een tijd zonder moderne gemakken zoals elektriciteit en openbare straatverlichting. De verhalen geven een beeld hoe het er vroeger aan toeging in Hoogland en Hooglanderveen en hoe mensen onder de gegeven omstandigheden dachten en handelden.
‘Ai je van de Ham afkwamme, dan kwammen der wel twintig katten achter je an runnen. ’t Wassen heksen, zeien ze vroeger. Niks as fabeltjes, maar ze wieren verteld.’
De regenten hebben ook aan de basis gestaan van ’t Hooglands Dictee, een oefening in zo foutloos mogelijk schrieven. Denk aan zinnen als: ‘daor kommen de gebraoje kiepe ok je bek niet in vliege’; ‘finge minse en motrege, daor wor je deur bezeke’; ‘alles kujje van een ander lere, maor vrieje en zeisum haore moeje zelluf lere’ en ‘snaoks uut de koets komme’.
Bodem schatkist in zicht
In 2019 komen de regenten bijeen om de financiële toestand van de stichting te bespreken. Schatkistbewaarder Ben Keizer heeft na een benauwde blik op de meer dan penibele staat van de inhoud der schatkist (lengte 11,5 cm, breedte 8,5 cm, hoogte 5,5 cm) vastgesteld dat de bodem overduidelijk in zicht is. En dat niet alleen, er is sinds de wereldwijde economische crisis van 2008 geen enkel uitzicht op een positieve ontwikkeling.
Wat resteert zijn onkosten voor onder meer de jaarlijkse herdenking. En niet te vergeten een jaarlijkse factuur van 150 euro van de Rabobank voor het aanhouden van een zakelijke rekening.
De regenten zagen zich gedwongen de Stichting op te heffen. Dat dit een ingrijpend, uit nood geboren, en bovenal emotioneel besluit was, zal duidelijk zijn. De Stichting is uitgeschreven uit de registers van de Kamer van Koophandel per 31 december 2021.
Culturele traditie
’t Hooghlandt’s Genootschap heeft iets neergezet dat in Nederland uniek is. Volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is er in ons land geen ander voorbeeld bekend van een gedenksteen voor een voormalige gemeente, laat staan van een jaarlijkse herdenking van opheffing van een gemeente.
Bij het Meertens Instituut (voor onderzoek en documentatie van taal en cultuur in Nederland) in Amsterdam is deze traditie zelfs officieel vastgelegd als een voorbeeld van een jonge traditie op het gebied van cultuur.
De Stichting bestaat dus niet meer, maar de Herdenking der Annexatie op 31 december om 15.00 uur nog wel. Frans Voskuilen en Gerard Ebbenhorst hebben deze taak op zich genomen. Het is maar dat u het weet.
Dit artikel is gebaseerd op een uitgebreid verhaal van Arie van den Heuvel uit De Bewaarsman (3-jaarlijks magazine van de HKH). Het is ook gepubliceerd op de website van de Historische Kring Hoogland. Bekijk het unieke fotomateriaal en lees de veelal grappige anekdotes.
Grote belangstelling bij de Herdenking der Annexatie op 31 december 2023