Begin jaren ‘60 krijgt een onderzoeksbureau van sociologen de opdracht om iedereen te ondervragen die sinds 1955 in De Ham en Langenoord is komen wonen. De burgemeester van Hoogland maakt zich namelijk zorgen over de toestroom van allochtonen.

Op de website van de Historische Kring Hoogland (HKH) staat een schat aan informatie over ons dorp. De artikelen uit het ledenmagazine ‘De Bewaarsman’ laten de geschiedenis herleven. De komende tijd publiceren we iedere maand een verhaal over de historie van Hoogland, in samenwerking met de HKH. Dit keer aandacht voor de aanwas van nieuwkomers in de jaren ’50 en ’60.

Bezorgde burgemeester

In het midden van de vorige eeuw groeit de bevolking van Hoogland. Vooral in de wijken Langenoord en De Ham komen veel werknemers van het Amersfoortse metaalbedrijf Bronswerk een huis zoeken. Burgemeester Gerard Laumans maakt zich zorgen over al die nieuwkomers. Passen ze zich wel voldoende aan en zorgen ze misschien voor een verandering van het dorp? Hij geeft in 1964 opdracht om eens grondig onderzoek te doen.

Gerard Raven schrijft in de Bewaarsman drie artikelen over ‘Vreemdelingen in Hoogland’. Die verhalen staan ook op de website.

Grootschalig onderzoek

De sociologen gaan voortvarend aan de slag. Ze bezoeken iedereen die na 1955 in Langenoord of De Ham is komen wonen. Ze hebben lange lijsten met vragen bij zich. De geïnterviewden mogen vertellen over hun achtergrond, over hun contacten in de buurt, over hun vrijetijdsbesteding en over hun verbinding met het dorp. De tegenstellingen zijn niet mals.

Een belangrijk deel van de nieuwkomers vindt dat de Hooglanders katholiek en conservatief zijn en dat contact leggen niet makkelijk is. Vooral de mentaliteit verschilt. De ondervraagden oordelen scherp:

  • ‘Andersdenkenden worden overal buiten gehouden’;
  • ‘De oorspronkelijke bevol­king is vrij stug en hoofdzakelijk boer’;
  • ‘De importbevolking is op elkaar aan­gewezen, vooral in het begin’;
  • ‘Je staat als vreemden tegenover elkaar’;
  • ‘Je komt er niet in, de oude [Hooglanders] hebben vrienden genoeg’.

Slechts één zegt: ‘rooms-katholieke verenigingen staan wel open voor andersdenkenden; als je moeite doet kom je er heus wel in’.

Niet zo kerks

De nieuwe Hooglanders werken hoofdzakelijk in Amersfoort en komen doorgaans hier vanuit grotere gemeenten (van meer dan 30.000 inwoners). Zij zijn niet zo kerks, of zelfs helemaal niet. De ‘import’ is dus niet gewend aan een rooms-katholiek, agrarisch dorp. Ze zijn niet gekomen omdat het dorp zo leuk is, maar omdat hier huizen worden gebouwd. Een belangrijk punt want de woningnood is dan ook al hoog. De nieuwkomers voelen afstand met de Hooglanders; omge­keerd trouwens ook.

Toch geeft de enquête ook een vertekend beeld. Als je de volkstellingen van 1947 en 1960 naast elkaar legt, dan valt op dat er eigenlijk niet heel veel is veranderd. De leeftijdsopbouw van het dorp blijft nagenoeg hetzelfde en het percentage katholieken neemt zelfs toe. Welgeteld groeit de bevolking van Hoogland met 192 extra inwoners. Er is één groot verschil: het aandeel Hooglanders dat werkzaam is in de landbouw daalt van 60 naar 36%. Andere bedrijfstakken -zoals de dienstverlening en de bouw- groeien sterk. En er werken aanzienlijk meer mensen buiten het dorp (vooral in Amersfoort).

Metaalfabriek Bronswerk

Zorgen over allochtonen Plataanweg in 2007

Foto: Gerard Raven – Plataanweg in 2007

De meeste nieuwelingen wonen in 1964 aan de Hamseweg (90), aan de Zevenhuizerstraat (74), aan de Berkenlaan (33) en in de nieuwbouw aan de Plataanweg (32). In het toenmalige wijkje tussen de Kerklaan, Plataanweg en Esdoornlaan heeft Bronswijk een flinke vinger in de pap. Het bedrijf mag 56% van de huurhuizen toewijzen aan zijn werknemers.

Metaalbedrijf Bronswerk is met 1.100 werknemers de grootste werkgever van Amersfoort in de jaren ’60. Vanuit de fabriek worden onder andere kachels, airconditioning, immense ketels én jongelui met een vakopleiding de wijde wereld in gestuurd. Het gebouwencomplex staat op een groot stuk grond aan de Brabantsestraat en de Eemstraat. Bronswerk had voor het personeel enkele bedrijfsverenigingen.

Hoogland is veranderd

Auteur Gerard Raven sluit zijn 3-delige artikelenreeks af met een eigen conclusie:

‘Als je het allemaal leest, komt er een compleet ander Hoogland op je af dan nu. We kunnen dus vaststellen dat de zorgen die het gemeentebestuur toen had nu niet echt meer leven. De import is geïntegreerd en mensen die later kwamen vonden ook hun weg. Daarmee is het dorpse leven zélf ook veranderd; ‘echte’ Hooglanders zijn nog duidelijk aanwezig, maar er gebeurt zoveel meer.’

Bovenste foto: Langenoord 1959 (archief Historische Kring Hoogland)