De Historische Kring Hoogland en de Vereniging Dorpsbelangen slaan de handen ineen. De komende tijd publiceren we iedere maand een verhaal over de oorlogstijd in ons dorp. Dat doen we in het kader van de nationale herdenking van 80 jaar vrijheid.
Dit artikel kwam tot stand i.s.m. de Historische Kring Hoogland
In dit eerste gezamenlijke artikel staan we stil bij het prille en dramatische begin van de oorlog: de evacuatie. Een deel van Hoogland is -door Nederlandse militairen- in brand gestoken. Op deze pagina staan feitelijke gegevens over die rampzalige dag. Op de website van de Historische Kring halen voormalige evacués herinneringen op, zoals Gijs van den Broek (toen 5 jaar oud):
‘De boerderij werd in brand gestoken en ik stond met mijn moeder en broertje toe te kijken. Mijn moeder huilde en mijn vader gooide op het laatste moment kippenvoer uit de boerderij.’
Schootsveld voor verdediging
In de begindagen van mei 1940 vernielt het Nederlandse leger 178 huizen en boerderijen in de gemeente Hoogland. De boerenbedrijven liggen in het schootsveld richting de oprukkende vijand. Ze worden in brand gestoken om beter zicht te krijgen.
Bijna 4.200 dorpelingen uit Hoogland moeten zich melden in Spakenburg. Van daar gaan ze met rondvaartboten naar Edam en Volendam. Hoogland is op de eerste oorlogsdag de meest verwoeste gemeente van Nederland*.
De evacuatie van de Hooglanders vindt plaats onder dramatische omstandigheden. Terwijl de bevolking kussenslopen volstouwt (koffers hadden de meeste inwoners niet), steken Nederlandse militairen hun boerderijen en huizen in brand. (Het merendeel van de verwoeste boerderijen wordt overigens al in 1940/1941 herbouwd in verband met de voedselvoorziening.)
Onnodig leed en schade
Deze twee foto’s zijn gepubliceerd in de Katholieke Illustratie van mei 1940 (Volendams Museum)
Op 15 mei 1940 trekken de Duitsers Amersfoort binnen. Twee dagen later keren de eerste evacués terug naar Hoogland en Amersfoort. Vooral in Hoogland is de situatie ronduit dramatisch. Een kwart van de bevolking krijgt te maken met verwoeste bezittingen. Ruim 800 Hooglanders zijn dakloos geworden en moeten onderdak zoeken bij familie en buren.
De schade is uiteindelijk getaxeerd op meer dan 100 miljoen gulden. Achteraf gezien was al dat leed niet nodig geweest: de verwachte doorbraak van de Grebbelinie bij Hoogland en Amersfoort bleef uit. De slag met de Duitsers vond kilometers verderop plaats, bij de Grebbeberg tussen Rhenen en Wageningen.
Op de website van de Historische Kring Hoogland staan veel persoonlijke herinneringen aan de evacuatie, zoals van Bart van Middelaar (toen 23 jaar oud):
‘Op 10 mei ‘s morgens waren we ons nog niet bewust van de ernst van de situatie, toen het bericht kwam dat al het vee direct weggevoerd moest worden. Met een aantal andere boerenzonen verzamelden we de koeien op de Kolkrijst en gingen toen te voet naar Huizen. Toen we ‘s avonds in Eemnes liepen zagen we Hoogland branden. In Huizen werd het vee op een groot veld bijeengebracht. Wij kregen een slaapplaats in een grote loods met stro op de vloer. ‘s Morgens vroeg stonden de bewoners al rond die wei vol loeiende koeien, met emmertjes en pannetjes voor een beetje verse melk. Bij rustige koeien lukte dat nog wel.’
Lees alle persoonlijke verhalen over de eerste oorlogsdagen op de website van de Historische Kring Hoogland.
* Uit het boek ‘We gingen domweg’ van Henk van Middelaar (ISBN: 9789492754394)
Lees ook onze PubQuiz-weetjes over dit onderwerp.
