Gisteren -10 mei 2024- was het 84 jaar geleden dat ruim 4.000 Hooglanders halsoverkop werden geëvacueerd naar Edam en Volendam. Het is het begin van de Tweede Wereldoorlog. Henk van Middelaar, Hooglander van geboorte, schreef er enige jaren geleden een boek over met als titel: ‘We gingen domweg’.
Geheime plannen
Bij een inval van Duitsland zouden de dorpen en steden aan de Grebbelinie groot gevaar lopen. Al in 1939 wordt er daarom door de Staf van het Nederlandse leger en het Ministerie van Binnenlandse Zaken gewerkt aan plannen om de bevolking uit die gemeenten te evacueren. De burgemeesters krijgen de opdracht zich in zwijgen te hullen.
Onvermijdelijke evacuatie
Henk van Middelaar in interview met AmersfoortGezien
Op 10 mei 1940 gebeurt het onvermijdelijke. Terwijl het Nederlandse leger huizen en boerderijen in de brand steekt moeten ruim 4.000 Hooglanders hun dorp verlaten. Ze gaan via boten uit Spakenburg naar Volendam en Edam. In Amersfoort maken 44.000 inwoners zich klaar voor een treinreis met bestemming Noord-Holland. Koffers en kussenslopen worden gevuld met wat onmisbaar geacht wordt voor een verblijf in den vreemde. Huissleutels worden ingeleverd. Niemand weet wanneer ze weer terug zullen zijn en of hun huis er dan nog staat. “We gingen domweg’, zo zei de tante van de schrijver, van wie boerderij in Hoogland ook in vlammen opging.
Schade dramatisch
Op 15 mei 1940 trekken de Duitsers Amersfoort binnen. Twee dagen later keren de eerste evacués terug naar Hoogland en Amersfoort. Vooral in Hoogland is de situatie ronduit dramatisch. Een kwart van de bevolking wordt geconfronteerd met verwoeste bezittingen. Ruim 800 Hooglanders zijn dakloos geworden en krijgen onderdak bij familie en buren. Er zijn 178 boerderijen en huizen verbrand.
De schade wordt getaxeerd op meer dan 100 miljoen gulden. Het meest wrang is, dat alle leed -achteraf gezien- niet nodig was geweest: de verwachte doorbraak van de Grebbelinie bij Hoogland en Amersfoort bleef uit. De slag met de Duitsers vond kilometers verderop plaats, bij de Grebbeberg tussen Rhenen en Wageningen. Nederland werd tot overgave gedwongen met bommen op Rotterdam.
Bekijk op YouTube:
* Het verhaal rondom de evacuatie van 4177 Hooglanders naar Volendam en Edam.
* Interview met Henk van Middelaar over zijn boek ‘ We gingen domweg’ in een interview met AmersfoortGezien.